Św. Grzegorz Wielki – Dialogi , księga druga

Rozdział III

1. Grzegorz: Kiedy znikła pokusa, serce mę­ża Bo­że­go, niby ziemia oczyszczona z cierni a nas­tępnie dob­rze uprawiona, przynosiło co­raz bogatsze plony cnót. Opowiadano szero­ko o świętym życiu Be­ne­dyk­ta i w ten sposób imię jego stawało się sławne.

2. Niedaleko zaś znajdował się klasztor, któ­rego opat właśnie umarł. Wszyscy mnisi przy­szli teraz do czci­godnego Benedykta pro­sząc go usilnie, by zech­ciał zostać ich przełożo­nym. Długo odmawiał i de­cyz­ję odkładał, z gó­ry przewidując, że ich sposób ży­cia z jego wła­snym nie może się zgodzić, lecz wresz­cie ustą­pił, pokonany wytrwałym naleganiem.

3. Sta­nąw­szy na czele klasztoru przestrze­gał su­ro­wo, by wszys­cy żyli według Reguły, i nikt już nie mógł tak, jak to działo się przed­tem, schodzić z dro­gi zakonnego postępowania na prawo czy na lewo, po­peł­nia­jąc jakieś czyny zakazane. Przyjęci przez nie­go bracia stra­cili głowę. Najpierw zaczęli sami sie­bie na­wza­jem oskarżać, że takiego człowieka chcie­li uczynić prze­łożonym. Ich własnej bo­wiem prze­wrotności przeszkadzała niez­łomna prawość Be­ne­dykta. Pojęli, że nigdy nie po­zwoli im na to, co nie­dozwolone. Cierpieli, że ma­ją porzucić do­tych­cza­so­we zwyczaje, a wy­cho­wa­nym w starym duchu cię­żko było przyj­mować nowy spo­sób myślenia. Po­nie­waż zaś ludzi złych zaw­sze razi życie szlachetne, za­czę­li zastanawiać się, jakby go zgładzić.

4. Po na­ra­dzie domieszali trucizny do wina. Szkla­ną czarę z owym zabójczym napojem przy­nie­sio­no Ojcu, gdy za­siadł do stołu, aby ją po­bło­go­sła­wił stosownie do klasz­tornego zwy­czaju. Benedykt wy­ciągnął rękę i uczy­nił znak krzyża, a czara, choć znaj­dowała się dość daleko, rozprysła się od tego zna­ku zupełnie tak, jakby nie krzyż, lecz kamień spadł na to na­czy­nie śmierci. Mąż Boży poznał od ra­zu, że zawierało ono napój śmiertelny, skoro nie mo­gło znieść znaku ży­cia. Natychmiast wstał i z po­go­dną twarzą, z zu­peł­nym spokojem ducha, zwo­ław­szy braci tak do nich przemó­wił: „Niech się zmiłuje nad wami, bra­cia, Bóg wszechmogący. Dlaczego chcie­liście mi to uczy­nić? Czyż nie uprzedzałem was od począt­ku, że wasz i mój sposób postępowania na­zbyt się różnią? Idź­cie i poszukajcie sobie podobne­go do was ojca, gdyż mnie już po tym, co się stało, na pew­no nie zatrzymacie”.

5. Wów­czas powrócił do swojej ukochanej sa­mo­tni i sam pod okiem najwyższego Świad­ka mieszkał ze sobą.

Piotr: Nie bardzo mogę zrozumieć, co to znaczy: „miesz­kał ze sobą”.

Grzegorz: Gdyby święty mąż przez czas dłuższy sta­rał się utrzymać siłą pod swą wła­dzą tych mni­chów, którzy nie tylko żyli cał­kiem odmiennie od nie­go, lecz jeszcze przeciw niemu wszyscy spis­ko­wa­li, przekroczyłby może granicę własnej wy­trzy­ma­łoś­ci i miarę ko­nieczną dla zachowania pokoju, a oko je­go ducha odwróciłoby się wtedy od światła kon­tem­placji. Dręczony codziennie ich brakiem dążenia do poprawy, mniej sam by do niej dążył, a tak mógł­by łatwo i sie­bie zgubić i tamtych nie pozyskać. Ile­kroć bowiem wy­ciągają nas z nas samych nazbyt po­chła­niają­ce spra­wy zewnętrzne, zawsze wówczas choć jesteśmy na­dal sobą, nie jesteśmy jednak ze so­bą, bo tracąc sa­mych siebie z oczu błąkamy się po zie­mi cudzej.

6. Czyż powiemy, że był ze sobą ów syn mar­no­tra­wny, któ­ry udał się w daleką krainę, roztrwonił tam część ma­jątku, jaką otrzymał, a związawszy się z je­dnym z tam­tejszych miesz­kańców pasał u niego świ­nie? Wi­dząc, jak na­jadają się strąkami, podczas gdy on był gło­dny, zaczął rozpamiętywać utracone do­bra i jak mówi Pismo Święte, przyszedł do siebie i po­wie­dział: «Iluż to najemników w domu Ojca me­go ma pod dostatkiem chleba?». Jeśli­­by był ze so­bą, to skąd by do siebie przyszedł?

7. Powiedziałem za­tem, że ów czcigodny mąż mie­szkał ze sobą, gdyż zaw­sze stał na straży wła­sne­go serca, zawsze świa­domy, że jest przed obliczem Stwór­cy, zawsze pilnie ba­dał swoje postępowanie i nie pozwalał oku swego du­cha błądzić na zewnątrz.

8. Piotr: Cóż więc znaczy to, co jest napisa­ne o Apos­tole Piotrze, gdy go Anioł wyprowa­dził z wię­zie­nia? Kiedy Piotr przyszedł do siebie, powiedział: «Te­raz wiem na pewno, że Pan posłał swego anioła i wyr­wał mnie z ręki Heroda i z tego wszystkiego, cze­go oczekiwali Żydzi».

9. Grzegorz:Dwa są sposoby, Piotrze, w ja­kie mo­że­my być wyrwani z samych siebie: albo błąd strą­ca nas poniżej naszego własnego poziomu, albo po­nad nas samych wynosi nas łaska kontemplacji. Ten za­tem, kto pasał świnie, spadł poniżej samego sie­bie, bo duch jego był zabłąkany i nieczysty. Apos­toł na­to­miast, uwolniony przez anioła, który porwał je­go du­cha w ekstazę, znalazł się wprawdzie na ze­w­nątrz sie­bie, ale ponad sobą samym. Tak więc jeden jak i dru­gi powrócił do siebie, tamten, gdy po­rzu­ciw­szy popełniane sam odnalazł się w swoim ser­cu, ten zaś, gdy zszedł ze szczytów kontemplacji do zwy­kłe­go sposobu rozumowania, jaki był mu właściwy i przed­tem. W owej samotni przeto czcigodny Be­ne­dykt mieszkał ze sobą na tyle tylko, na ile nie po­zwa­lał swoim myślom przekraczać wyznaczonych im gra­nic, ilekroć bowiem og­nisty powiew kon­tem­pla­cji uno­sił go ku niebu, pozostawiał niewątpliwie sie­bie sa­mego daleko w do­le pod sobą samym.

10. Piotr: Jasne jest to, co mówisz, lecz, pro­szę, od­powiedz jeszcze, czy powinien był opuścić braci, za których już raz przyjął odpo­wiedzialność?

Grzegorz:Według mnie, Piotrze, należy ze spo­ko­jem znosić współżycie z ludźmi złymi tam, gdzie nie brak również i dobrych, którym godzi się pomóc. Jeś­li jednak nie ma żadnej nadziei na owoce przy­no­szo­ne przez pracę z dobrymi, nie zawsze warto prze­zwy­ciężać trudności, jakich źli przysparzają, zwłasz­cza gdy nie trzeba daleko szukać, by znaleźć oka­zję po­żyteczniejszej pracy dla Boga. W jakimże celu miał­by mąż święty pozostać w owym klasz­torze? Że­by strzec tych, którzy, jak to dobrze widział, jed­no­myśl­nie występowali przeciw niemu?

11. Często tak właś­nie czynią święci (i prze­mil­czać tego nie na­leży): gdy uważają, że ich praca nie przy­nosi owocu, uda­ją się gdzie in­dziej, gdzie ob­fi­tszych owoców się spo­dzie­­wa­ją. Wielki Apostoł Pa­weł chce odejść, a być z Chry­stusem, żyć dla niego to Chrys­tus, a um­rzeć – to zysk, nie tylko sam dla sie­bie pragnie zma­gań męczeństwa, lecz także in­nych do nich za­chę­ca. A przecież to on właś­nie, gdy go ści­gali w Da­maszku, wybrał pota­jem­ną uciecz­kę przez mur, w ko­szu spuszczo­nym na sznu­rze. Czyż po­wiemy, że Pa­weł lę­kał się śmierci, skoro sam oświad­cza, że prag­nie jej dla mi­łości Chrystusa? Nie, lecz widząc, że w Da­maszku czekałby go wielki trud, ma­ło przy­no­szący owocu, wolał zachować życie, by gdzie in­dziej pracować, bardziej owocnie. Dziel­ny żoł­nierz Bo­ga nie chciał być więziony w zam­knięciu, wo­lał po­wró­cić na pole walki.

12. Tak więc słuchaj pilnie dalej, a prze­konasz się wkró­tce, że i czcigodny Benedykt opuś­cił tę garstkę ludzi, których niczego nie mógł na­uczyć, po to tylko, aby gdzie indziej przywracać ży­cie wielkim rzeszom umar­łych śmiercią duchową.

Piotr:Za słusznością twoich wyjaśnień prze­ma­wia zarówno zdrowy rozsądek, jak i świa­dectwo Apos­toła. Teraz zaś, proszę, po­wróć­my już do życia te­go świętego Ojca, byś mi wszystko opowiedział po kolei.

13. Grzegorz:Im dłużej przebywał Bene­dykt w swo­jej samotni, tym wspanialej roz­kwitała jego świę­tość w róż­nych cudach i zna­kach. Przyciągała ona wielu, któ­rzy pragnęli z nim razem służyć Bogu wszech­mo­gą­cemu. Zbudował więc tam, z pomocą Pa­na Jezusa Chrys­tusa, dwanaście klasztorów. Na cze­le każdego z nich postawił jednego ojca, ojcom tym zaś przy­dzie­lił po dwunastu mnichów. Przy so­bie natomiast za­trzymał tylko kilku, takich, którym, jak sądził, po­trze­bna była jeszcze jego obecność do osiągnięcia peł­niejszej dojrzałości.

14. W tym też czasie zaczęli go odwiedzać możni chrze­ścijanie z Rzymu. Przywozili mu oni swoich sy­nów, by ich wychował dla Boga wszechmogącego. Wte­dy również Eutycjusz i patrycjusz Tertullus ofia­ro­wali mu swoich dobrze za­powiadających się sy­nów: pierwszy – Maura, drugi zaś Placyda. Z nich dwóch, Maur, już dorastający, dzięki swym dobrym oby­cza­jom został wkrótce pomocnikiem swoje­go Mi­strza, Pla­cyd natomiast był jeszcze małym dzieckiem.

Tłum. Anna Świderkówna