+Deus, in adiutorium

Rozpoczęta klasycznym rzymskim Omnipotens sempiterne Deus, powołuje się w pierwszej części na prawdę o nieograniczonym panowaniu Boga jedynego – przypominając, że Jego rządy obejmują „równocześnie” niebo i ziemię, a więc wszystko, co stworzył. Użyty tu czasownik moderari nie jest najmocniejszym słowem, którego można było tu użyć, biorąc pod uwagę potęgę i bezpośredniość Bożych rządów nad wszystkim – co można by tym razem odczytać jako zaproszenie do zwrócenia uwagi na to, iż sprawczość Pana nie odbiera wszelkiej przyczynowości innym: zdolny i uprawniony do rządów absolutnych, Kyrios woli jednak wprowadzać w swe władztwo udział stworzeń.

W drugiej części oracja apeluje najpierw do Boga mocnym exaudi – zabiegając już nie tylko o to, aby przedstawiona prośba została usłyszana, ale by była wysłuchana, czyli spełniona. Z tym, że prośba ta jest błaganiem ludu Bożego, a błagający co prawda apeluje usilnie, lecz spodziewa się, że wysłuchanie tej prośby będzie objawem łagodności Adresata. Nie chodzi więc o coś, co się „należy”, lecz coś, co możemy uzyskać dzięki dobroci, a mimo naszych braków.

Ostatnia fraza oracji, ukonkretniająca przedkładaną prośbę, mówi o pokoju dla „naszych czasów”. Nie pomylmy się jednak, sprowadzając ją do „prośby o pokój w świecie”. W tej prośbie wyraźnie zaznaczono, iż chodzi o pokój Boży – czyli o ten pokój, który Pan daje, nie tak jak daje świat. 

Oto oracja, która od wieków, począwszy od Sakramentarza z Gellone, zawsze była kolektą w dniu Oktawy Epifanii. Stąd tak silne nawiązanie do ogólniej ujętego faktu Epifanii – „ukazania się w substancji naszego ciała” – bez osobnego odniesienia do tajemnicy Chrztu Pańskiego, która co prawda jest od dawien dawna związana z Oktawą, ale formalnie otrzymała na Zachodzie osobne święto w tym dniu dopiero w 1955 roku. Ustanawiając Wspomnienie Chrztu Pańskiego, Pius XII zachował tradycyjną orację – natomiast w 1969 roku, przenosząc święto Chrztu Pańskiego na nieco inny termin, Paweł VI wyposażył je w nową kolektę.

Oracja Deus, cuius Unigenitus jest prośbą niebywale bogatą w teologię – i to zarówno tę dotyczącą misterium Boga, jak i misterium uświęcenia człowieka. To pierwsze zostaje przywołane w pierwszej części modlitwy, w postaci najkrótszego streszczenia drogi Syna z łona Ojca do ukazania się człowiekowi – niewątpliwie jako racja, na której buduje się cały dynamizm następującej prośby, pełnej nadziei sięgającej tym razem bardzo głęboko.

Prosimy o łaskę wewnętrznego przekształcenia – a dokładnie mówiąc o to, aby łaska pozwoliła nam wejść w to przekształcenie (tak by to trzeba ująć, zważywszy słowo mereamur, opisujące jakiś udział człowieka – nie tyle zasługę w sensie ścisłym, ile zasługę jako udział w planie Bożym). I w tym miejscu nasza modlitwa posługuje się pewną zgrabną proporcją, między tym, co zewnętrzne, i tym, co wewnętrzne: odnosimy się najpierw do tego, że „zewnętrznie” poznaliśmy Syna Bożego jako „podobnego nam” – aby wydobyć z tego już bezpośredni motyw pragnienia, aby On sam przekształcił nas wewnętrznie. 

Można by już tylko dodać, że podobieństwo Jego do nas jakby pozwoliło nam odważyć się prosić Boga o upodobnienie nas do Niego. 

Oracja ta nie pojawia się co prawda w źródłach najstarszych – jednak jest bardzo dawna, jej istnienie jest poświadczone od VIII w. (tzw. Sakramentarz Praski), i od tego czasu spotykamy ją w szeregu sakramentarzy średniowiecznych, z których przeszła do Mszału Kurii, następnie do Mszału Rzymskiego. W XX wieku kolekta ta została w pewnym sensie zdegradowana: najpierw w 1921 Benedykt XV przypisał do Niedzieli po Objawieniu święto Świętej Rodziny z jego własnymi modlitwami; natomiast w Mszale Pawła VI oracja ta została co prawda zachowana na pierwszy tydzień Okresu Zwykłego – ale także nie odmawia się jej w niedzielę, która stała się Niedzielą Chrztu Pańskiego, posiadającą własne teksty. Obecnie zatem ta „niedzielna” oracja odmawiana jest, w obu formach rytu rzymskiego, jedynie w dni powszednie (wyjąwszy kalendarze partykularne np. niektórych opactw benedyktyńskich).

W pierwszej części oracji pada mocny akcent na potrzebę „towarzyszenia” Bożej opieki względem pragnień ludzkich. Dokładnie mówiąc – trzeba powiedzieć, że chodzi o „pragnienia błagającego ludu”. Jeśli czytać to ściśle, otrzymujemy podpowiedź, że modlitwa Kościoła prosi o opiekę nad pragnieniami już podwójnie uformowanymi: są one jakoś wspólne (gdyż chodzi o lud, a nie pojedyncze życzenia), a ponadto wyrażane z pozycji uniżenia względem Pana (są błaganiami). Możemy się domyślać, że zatem samo istnienie tych pragnień jest już skutkiem Łaski, bezpośrednim lub pośrednim. Łączy się to harmonijnie z katolickim przeświadczeniem, że Łaska nie tylko wspiera – lub: towarzyszy – lecz i uprzedza to, cokolwiek dobrego pomyślimy lub uczynimy.

Pozostaje jednak kwestia pewnych skutków – których w oracji oczekuje się po towarzyszącym wpływie ojcowskiej dobroci Boga. Mówi o nich część druga naszej modlitwy, układając je w swoistą zależność. 

Chodzi więc najpierw o to, aby ci, którzy należą do błagającego ludu, „zobaczyli, co należy czynić”. Możemy zapytać: czyżby dotąd nie ujrzeli? A jeśli nie ujrzeli, to skąd wzięły się ich, już istniejące, zbożne pragnienia? Wytłumaczmy to tak, że o ile w pierwszej części chodzi o pewną ogólną dyspozycję – synowską – do „chcenia dobrze”, o tyle w części drugiej przechodzimy do ich konkretyzacji. Zresztą o ile na początku mowa jest o „błagającym ludzie”, o tyle w części drugiej modlitwa zaczyna używać liczby mnogiej, jakby podpowiadając, że ma już na uwadze poszczególnych członków tego ludu. Wchodzimy i w konkret, i w sytuacje szczegółowe życia każdego z nas – a więc i w przejście od dobrych pragnień do widzenia tego, „co należy uczynić”, tu i teraz, w moich uwarunkowaniach. Do tego niezbędne jest funkcjonowanie cnoty roztropności („woźnicy cnót), w tym wypadku także tej nadprzyrodzonej oraz daru rady.

Nie dość jednak zobaczyć. Już to jest łaską – ale potrzeba jeszcze sprawności, aby to, co jako nasze zadanie ujrzeliśmy, było w zasięgu realizacji. Od naszej strony jest to zależne od praktycznej mocy wewnętrznej. Używając słowa convalescant, modlitwa zdaje się sugerować, że do wypełnienia tego, co – dzięki Łasce – zobaczyliśmy, potrzeba nie tyle może nawet tężyzny atletów, lecz zdrowia ludzi normalnych, „dobrze się mających”. Istotnie, chodzi przecież o modlitwę całego ludu, z małymi i wielkimi – każdy ma coś do zrobienia i nawet do rzeczy małych potrzebuje zdrowia duszy.